De droom van een amateur

Bij zijn eerste boek wist Tom Rob Smith niet wat hem te wachten stond. Daarom begon hij maar meteen aan een tweede boek. ‘Ik dompel me onder in iets nieuws als ik met iets klaar ben. Als het dan wordt afgekraakt, ben ik al met iets anders bezig.’ Dat was niet nodig: zijn Agent 44 werd een groot succes.

De trilogie rond agent Leo Demidov van Tom Rob Smith beschrijven drie reizen, meent de schrijver zelf. Die van hemzelf van dromer tot schrijver, van Demidov van geheim agent tot rechercheur en van het Russische regime van dictatorschap naar ‘perestrojka’. ‘Ik ben van amateur dromer tot schrijver gegroeid’.

Smith is in Amsterdam voor zijn derde boek waarmee hij zijn serie over het Rusland van de tweede helft van de vorige eeuw beschrijft. Het verhaal over de familie Demidov speelt in de overgangsjaren na de dood van dictator Stalin maar Smith stopt met zijn boek voordat Gorbatsov zijn openheid doorvoerde.

De Engelse schrijver slaagt er uitstekend in om de sfeer van onderdrukking en armoede in de USSR weer te geven. Hij volgt de historische ontwikkelingen en vertaalt die in zijn plot rond Demidov. Zo komt de agent terecht in de Hongaarse opstand en in Afghanistan na de Russische inval.

In Agent 6 werkt Demidov als rechercheur als zijn vrouw met zijn dochters op bezoek gaat naar Amerika. Daar raken moeder en de jongste dochter verstrikt in een duister spionagespel. Demidovs vrouw komt daarbij om het leven. De rest van het boek probeert Demidov de dood van zijn vrouw op te lossen. Daarvoor moet hij naar Amerika maar dat kan hij alleen als hij overloopt naar het Westen. Met deze afsluitende thriller van zijn trilogie weet Smith zijn eigen hoge niveau te handhaven: een prachtige thriller tegen de achtergrond van een veranderende wereld. ‘Wat gebeurt er als een dictator verdwijnt? Dan is er een grijze tijd tot er iets nieuws is. Dat is een tijd van extremen en daar zijn mensen in geïnteresseerd’, aldus Smith.

De historische achtergrond past bij hem, vindt Smith. Ooit wilde hij geschiedenis studeren, maar hij vond in de boeken niet wat hij zocht: de verhalen van en over echte mensen. ‘Hoe is het voor mensen echt geweest om mee te maken? Bijvoorbeeld de hongersnood in de Oekraïne. De mensen waren echt wanhopig. Maar ik kan die emoties alleen maar in een fictief verhaal vertellen’.

In de boeken probeert Smith heel bewust zich te onthouden van een oordeel over het communistische systeem. Ook de inval in Afghanistan veroordeelt hij niet. ‘Ik wil niet oordelen. Net zo min als ik vooruit wil kijken naar hoe het later is gegaan met de inval van Amerika. Wel is me opgevallen hoe groot de parallellen zijn tussen die twee gebeurtenissen’.

Ook wil hij in zijn boeken niet partij kiezen als het om de VS of de USSR gaat. Die mening heeft hij natuurlijk wel. ‘Simpel gezegd was er in het oude systeem van de USSR geen flexibiliteit. Als je er andere ideeën op na hield, werd je opgepakt. In het Westen kan je alles zeggen en doen. Alhoewel, dat is in de werkelijkheid ook heel anders. Vroeger was er de tijd van de communistenjacht in Amerika onder senator McCarthy en de occupy-beweging van vandaag is ook snel weggewerkt’.

Demidov komt klem te zitten in die veranderende wereld. Hij zakt weg in ellende na de dood van zijn vrouw. ‘In essentie is de trilogie dan ook een familiedrama dat zich afspeelt in verschillende regimes in het communistische Rusland’. Tegelijk zijn het spannende thrillers met ingenieuze plots. ‘Kind 44 had nog een rechtlijnig plot over een kindermoordenaar. Ik zie dat als springplank voor de spanning in de volgende twee boeken’.

Zoals bij hem gebruikelijk, is Smith meteen na het voltooien van Agent 6 met een nieuw boek begonnen. Hij wil zich meteen onder dompelen in iets nieuws als een soort zelfbescherming tegen slechte kritieken. ‘Als het wordt afgekraakt, ben ik al met iets nieuws bezig. Dan raakt het je niet zo erg’.

Bij Kind 44 was dat toch niet nodig? De kritieken waren lovend, zeer lovend zelfs.

Smith moet daar om lachen. ‘Ja, ik kon het baantje van scenarioschrijver meteen opzeggen. Dat was een baantje voor het geld. Dat is het voordeel van succes: Je kan nee zeggen tegen een baan die je niet langer wil. Ik ben van amateur dromer in een schrijver veranderd’.

Als scenarioschrijver werkte hij mee aan soapseries.  Niet dat hij soaps leuk vond, maar zo erg was het niet. ‘Het was wel heel leuk om voor te werken. De mensen, het schrijven. Ik ben soap gaan leren waarderen’.

Hoe succesvol ook, Smith is na de laatste woorden voor Agent 6 weer met een nieuw boek begonnen. ‘Neem toch een pauze, zeggen mensen tegen me. Maar ik twijfel er niet aan dat ik het goede besluit heb genomen door te gaan. Ik neem wel een heel groot risico. Mijn volgende boek wordt een thriller in de ik-vorm. Dat is voor mij heel moeilijk. Hoe schrijf je het verhaal, welk tempo houd je aan. Als ik klaar ben, zal blijken wat de mensen er van vinden. Maar ja, wat mensen vinden weet een schrijver nooit’.