Terugkijken naar je jeugd is niet voor iedereen altijd een onverdeeld genoegen. Achteraf blijken dingen toch anders dan toen zo leken. David Baldacci kijkt terug in zijn nieuwste boek, Het Proces. “Ik leg er mijn ziel in bloot”.

De bekende Amerikaanse schrijver David Baldacci is geboren en getogen in Richmond in de zuidelijke staat Virginia. Het is de historische hoofdstad van de Confederacy, zoals de zuidelijke staten zich noemden nadat zij zich afscheidden van de Verenigde Staten van Amerika. Die afscheiding leidde halverwege de negentiende eeuw tot een bloedige burgeroorlog (1861-1865), die het Zuiden verloor van het Noorden.

Aanleiding voor die oorlog was de slavernij. Het Noorden schafte die af, het Zuiden weigerde dat voorbeeld te volgen. Na vier jaren was de strijd voorbij en de slavernij werd afgeschaft. Maar de standbeelden van de Zuidelijke leiders en generaals bleven op de pleinen staan. En hoewel de mensenrechtenbeweging gelijkheid van de rassen voor de rechters won, veranderde dat de praktijk in het zuiden niet. De rassen bleven gescheiden, discriminatie bleef bestaan. “Pas toen ik naar de middelbare school ging, zag ik voor het eerst gekleurde mensen. Die kwamen niet in de buurt waarin ik opgroeide. En op de lagere school zag ik ook alleen maar witte mensen”, vertelt Baldacci via Teams.

Zijn nieuwe boek Het Proces gaat over een gruwelijke moordzaak in 1968; het jaar van de hippies, Janis Joplin en The Beatles, maar ook van rassenrellen, de moorden op Robert Kennedy en Dr. Martin Luther King. In zijn boek gaat de lokale advocaat Jack Lee de gekleurde man verdedigen in de rechtszaal. De politie heeft de man opgepakt en zonder enige vorm van bewijs hangt hem de doodstraf boven het hoofd. De lokale advocaat krijgt hulp van Desiree Bubose, een advocaat die voor een  mensenrechtenorganisatie werkt. Die tweede advocaat is niet alleen zwart, maar ook een vrouw.

Wat de twee gedurende het proces overkomt, valt nauwelijks met een pen te beschrijven. Jack Lee wordt meermaals aangevallen; onder meer door agenten. Zijn kantoor wordt in brand gestoken, Dubose weet net aan een moordaanslag te ontkomen. En als klap op de vuurpijl krijgen ze te maken met een rechter die ooit lid was van een racistische beweging. Meerdere keren krijgen de advocaten te horen dat de federale regering wel wetten kan aannemen over gelijke rechten, maar die gelden niet in de staat Virginia of andere zuidelijke staten. Kleurlingen verdwijnen onterecht in de cel, op de elektrische stoel of worden simpelweg gelyncht door opgejutte mensenmassa’s.

“Ik had het idee voor het boek al zo’n tien jaar geleden in een schriftje opgeschreven. Ik schrijf altijd en overal dingen op papier. Ik neem opschrijfboekjes mee uit hotels, schrijf achter op menukaarten van restaurants waar ik eet. Ook dit idee stond in een schriftje. Ik dacht er niet meer aan tot ik twee jaar geleden terug ging naar mijn geboortestad. Ik bedacht toen dat ik het verhaal moest schrijven. Het is er de tijd voor. Dit jaar moeten we in Amerika belangrijke beslissingen nemen over de richting die we met het land op willen gaan”, aldus Baldacci.

Hij verwijst met dat laatste op de presidentsverkiezingen die dit najaar in Amerika worden gehouden. Gaat de VS terug in de tijd van discriminatie en apartheid of niet? Hij vergelijkt de huidige tijd met de jaren ’60 van de vorige eeuw. Zijn boek speelt dan ook in 1968. “Het was een vreselijke tijd”, zegt hij. “Een tijd waar ‘white supremacy’ een belangrijke rol speelde. Een beweging waar president Richard Nixon toezeggingen moest doen om de verkiezingen te winnen. De mensen zagen de Vietnamoorlog op de tv. Veel mensen leefden in angst voor wat er allemaal gebeurde”.

Uit zijn jeugd – hij werd in augustus 1960 geboren – weet hij nog hoe het in de stad was. “De verschillende rassen leefden volkomen gescheiden. De enige kleurlingen die ik in mijn buurt zag, waren kindermeisjes of chauffeurs. Er waren aparte wc’s voor zwarten, aparte waterpunten in de openbare ruimte. Alles was gescheiden. Dat was hoe het leven was”.

Niet alleen kleurlingen hadden te lijden onder discriminatie, ook vrouwen kregen geen kansen om zich te ontwikkelen. “Ik kom uit een grote familie en ik had zeventien tantes. Allemaal vrouwen die nooit de kans hebben gekregen om hun talenten te ontwikkelen. Dus Desiree Dubose krijgt het dubbel te verduren als kleurling en als vrouw”.

Baldacci heeft zijn boek juist nu geschreven om de mensen te laten zien hoe de wereld er toen uit zag. Bovendien lijkt het opnieuw actueel, denkt de schrijver. En als je alleen aan de zijlijn blijft staat en niet investeert in verandering, dan blijft de status quo altijd bestaan, onderstreept hij.

Want hoewel kleurlingen nu overal mogen komen en er formeel geen reden is voor discriminatie, vertelt de werkelijkheid een ander verhaal. “De neonazi’s lopen weer door de straten. De ‘white supremacy’ komt weer op, er zijn weer politici die er gebruik van willen maken, de retoriek van die donkere jaren komt weer terug. Racisme gaat nooit weg”.

De schrijver ziet met lede ogen de invloed van sociale media op de ontwikkelingen, de polarisatie, de ruk naar rechts. Baldacci: “Er is zo veel disinformatie, nepnieuws. Zelfs mensen die beter zouden moeten weten, trappen er in. Hoe zouden we over 100 jaar terugkijken op deze tijd? Dan zien we dat sociale media een giftige bron van kennis was. Een cocktail die mensen tegen elkaar op zet”.

Met zijn boek wil Baldacci een bijdrage leveren aan een verandering ten goede. De tijd dat kleurlingen die aan de greep van het zuiden wilden ontsnappen, werden opgepakt en soms vermoord, mag volgens hem niet terugkomen. Hij wil niet de toeschouwer zijn die aan de zijlijn blijft staan. Het maakt Het Proces tot meer dan een ‘legal thriller’. Dat Baldacci een goede thrillerschrijver is, heeft hij in heel veel boeken al laten zien. Maar in Het Proces gaat hij een stap verder: hij houdt zijn landgenoten – en niet alleen de Amerikanen – een spiegel voor van een tijd die hij voorgoed zou willen afsluiten.

Bestel dit boek direct van de uitgever via deze link.