Waardering:

Bankroven voor het geld en de kick

Drie broers en een jeugdvriend besluiten banken te gaan beroven. Al snel worden zij als bende de meest gevreesde overvallers van het land. De vierde broer, Stefan Thunberg, heeft twintig jaar gewacht voordat hij zich er toe kon zetten het verhaal van de bende te vertellen. Samen met gelouterd thrillerauteur Anders Roslund heeft hij Made in Sweden geschreven: een bijzondere thriller die de lezer 836 pagina’s lang in zijn greep houdt.

Kerstavond in Zweden, twintig jaar geleden. Een sneeuwstorm teistert het land. Stefan Thunberg zit op de bank, kijkt tv. Plots onderbreekt de nationale Zweedse omroep het televisieprogramma voor een nieuwsbericht: de beruchte bende bankovervallers wordt door de politie opgejaagd in de eeuwige bossen van het Zweedse platteland. Het dringt maar langzaam tot hem door dat het zijn broers zijn die op de vlucht zijn.
‘Ik zat op de bank en zag de nieuwsuitzending, maar ik begreep het niet. Bankovervallers in een sneeuwstorm worden achterna gezeten door de politie. Mijn jongere broers waren er toch mee gestopt? Hadden ze dan toch weer een bank overvallen? Er moesten nieuwe leden bij de bende zijn. Daar moest mijn vader een van zijn. Dat kon niet anders. De beelden van die achtervolging hebben mij twintig jaar achtervolgd’.
Stefan Thunberg en Anders Roslund zijn in Amsterdam om de Nederlandse vertaling van hun boek Made in Sweden te presenteren. Roslund, de ervaren thrillerauteur, en Stefan Thunberg, de vierde broer van de bankovervallers. De jongeman, die in Stockholm naar de kunstacademie ging, toen zijn broers begonnen met hun serie bankovervallen.
Stefan Thunberg: ‘Ik was die dag voor Kerstmis zo zenuwachtig, ik kon er niet meer tegen. Ik ben op de bank in slaap gevallen. De volgende dag was het prachtig Kerstweer. Blauwe lucht, windstil, witte sneeuw. Ik dacht dat ik alles had gedroomd, maar toen ik buiten de kranten zag, wist ik dat ik niet had gedroomd’.
Made in Sweden is het verhaal van vier jonge mannen die besluiten banken te gaan overvallen. Met militaire precisie organiseren zij de overvallen. Eerst één overval, dan twee en later zelfs drie achter elkaar in dorpen in de buurt van de hoofdstad. De politie staat voor een raadsel. Er zijn geen aanknopingspunten, geen informanten, die iets weten, want de overvallers hebben geen strafblad of connecties met bekende criminelen.
Anders Roslund heeft het als journalist voor het Zweedse nieuws allemaal meegemaakt. Hij volgde de gebeurtenissen met een microfoon in de hand. Ook toen de bende een bom in het centraal station van Stockholm liet ontploffen. ‘Stefan was op dat moment toevallig ook daar. We wisten toen geen van beiden dat de bom door die bende was geplaatst. We hebben elkaar niet ontmoet, nee, dat kwam pas veel later’.
In het boek staan de drie broers en hun zeer gewelddadige vader centraal. ‘Geweld is de taal van mijn vader’, zegt Stefan Thunberg na al die jaren. Het tekent de jeugd van de kinderen; vooral van de oudste zoon. ‘De ervaringen van de jongens in hun jeugd, die in het boek zijn beschreven, zijn voor een deel mijn eigen herinneringen’.
Het is de oudste broer die leiding geeft aan de bende. Het begint met een bouwbedrijf dat hij opricht. Zijn broers en een jeugdvriend komen bij hem werken. De jonge bouwvakkers zitten op een vrijdag in de kroeg, kijkt Stefan Thunberg terug, als een van hen verzucht: laten we een bank beroven dan zijn de geldzorgen voorbij. ‘Mijn oudste broer zegt: Ja laten we dat doen. En hij gaat alles organiseren’, herinnert hij zich. ‘Ik ben nooit gevraagd mee te doen. Na de eerste overval kwam ik in het appartement van mijn broer toen zij net terug waren. Ik hoorde ze er over praten en zag de glazen schaal met een miljoen Zweedse kronen op tafel staan. Ik voelde me een buitenstaander en vroeg of ik mee mocht doen. Maar drie weken later heb ik mijn broer gebeld. Zo ben ik niet, heb ik hem gezegd. Ik kan niet meedoen’.
‘Dat maakt je broer een goede leider’, vult Anders Roslund aan. ‘Hij oefent geen druk uit. In tegenstelling tot je vader. Made in Sweden gaat ook niet alleen over de bankovervallen. Die overvallen zijn het skelet van het boek. Het gaat ook over het conflict tussen de vader en zijn oudste zoon’.
Langzaam verandert die broer in het boek – en in de werkelijkheid – aldus Thunberg. ‘De jongere broers zien hoe hun oudste broer langzaam steeds meer gaat lijken op hun vader. Het geweld, de militaire discipline. Die jongeren worden zich in de loop van de tijd bewust van wat ze anderen aandoen. De oudste broer niet’.
Het verhaal in het boek is gebaseerd op de werkelijkheid, maar het is wel geschreven als een roman, onderstrepen de schrijvers. ‘Het is een jaar ingekort. In werkelijkheid zijn de bankovervallers drie jaar actief geweest, maar het zou te veel zijn om er drie Kerstmissen in te beschrijven. Je schrijft geen dik boek als er niets interessants gebeurt. Dan haken de lezers af’, aldus Roslund.
Thunberg: ‘Het is vreemd om zo over je eigen familie te schrijven. Het moest echter wel zo. In het echte leven zit geen rode draad. En in een boek kan je er wel voor zorgen dat het verhaal zo’n draad heeft’.
Zo is ook het politieonderzoek in het boek terecht gekomen. In werkelijkheid heeft Thunberg geen idee wat de politie in die tijd heeft gedaan om de daders te pakken, maar de politie is in het verhaal nodig om de kant van de slachtoffers te kunnen vertellen, legt Roslund uit. ‘Met de kant van de politie hebben we het geweld van de broers kunnen laten zien. En we kunnen ermee de impact op de slachtoffers tonen’.
Stefan Thunberg heeft nog een andere reden om politieagent John Broncks in het boek op te voeren. ‘Ik wilde het geweld begrijpen´, zegt hij. Dat kan via die agent, die – net als de schrijver zelf – ook een broer in de cel heeft. ‘Het tekent ook de breuk met mijn vader dat ik met die agent praat. Want mijn vader heeft altijd gezegd: je mag nooit je familie verraden’.
‘Stefan heeft het allemaal meegemaakt’, onderstreept Anders Roslund. ‘Hij zag de wapens, het geld. De vader zag het pas toen op tv de beelden van de bewakingscamera’s werden vertoond’.
Stefan Thunberg: ‘Hij ziet het als de hand van de gemaskerde overvaller in beeld komt. Hij weet meteen: dat is mijn zoon. En hij weet ook dat het zíjn creatie is’.
De twee schrijvers zijn elkaar tegen gekomen in het tv-wereldje in Stockholm. Anders Roslund is documentaire maker en journalist bij de nationale omroep en Stefan Thunberg is scenarioschrijver voor televisieseries en films. Zo heeft hij het scenario geschreven voor zes afleveringen van de Zweedse Wallander-serie en heeft hij meegewerkt aan de Van Veeteren-serie voor de tv op basis van de boeken van Håkan Nesser.
Het moest zo zijn, zeggen de twee, dat ze gingen samenwerken. Roslund had een pauze ingelast in de samenwerking met Börge Hellström en Thunberg zat tussen twee films. Het klikte tussen de twee. ‘Dat is nodig want je moet elkaar echt aardig vinden om samen een verhaal te kunnen vertellen’, weet Thunberg. Door zijn werk als journalist is Anders Roslund net als Thunberg gewend om met anderen samen te werken.
Stefan Thunberg wilde zijn verhaal over zijn familie niet alleen schrijven. ‘Het verhaal komt te dicht bij mezelf’, zegt hij. Maar na twintig jaar was hij ertoe in staat de geschiedenis te vertellen. ‘Het is emotioneel, maar het is wel oké. Ik heb nu een eigen familie, kinderen. Dat maakt het minder erg’.
Twintig jaar geleden heeft hij zijn naam veranderd omdat hij te vaak werd lastig gevallen door journalisten. Aardig detail: zijn broers hebben vervolgens zijn naam aangenomen. De familienaam – oorspronkelijk van Kroatische oorsprong – is nergens meer terug te vinden.
Nog een aardig detail: exact twintig jaar na die fatale Kerstavond heeft Stefan Thunberg het manuscript van het boek aan zijn broers, zijn vader en zijn moeder gegeven. De reacties lopen nogal uiteen, vertelt hij. Een van de broers zegt: ‘Ik haat je maar het boek is goed’. Daarna heeft Stefan geen contact meer met hem gehad. Zijn jongste broer heeft er maanden over gedaan voordat hij de moed had verzameld om het boek te lezen.
‘Mijn oudste broer heeft per mail gereageerd. Hij schreef dat hij de keuzes in het boek begreep. Je weet niet hoe dicht je bij de waarheid zit, schreef hij’. Die opmerking van zijn broer heeft te maken met de achtervolging door de sneeuw en de belegering van de bankrovers in een vakantiehuisje. Daar was hij natuurlijk niet bij en de dialogen moesten de schrijvers zelf verzinnen. ‘Die scenes vormen voor mij het hart van het boek’.
Daar in dat houten huis, als de overvallers zijn omsingeld door de speciale arrestatieteams, vindt de ultieme botsing plaats tussen vader en zoon. Stefan Thunberg weet van niets en zit thuis op de bank. Kerstavond lekker binnen zitten bij de televisie, buiten raast een sneeuwstorm. Hij weet niet dat zijn familie weer op het roverspad is gegaan en dat het verkeerd loopt. Tot de speciale nieuwszending en voortdurende updates. Voor zijn ogen voltrekt zich het drama. ‘Ik wist zeker dat zij dood zouden gaan. Mijn broer vecht zich dood’, huivert hij nu nog steeds. En met een wrange glimlach: ‘Zij hebben Kerstmis voor me verpest’.

Bestel direct van de uitgever via deze link.